Aquel Ourense dos 70

A morte sempre acaba por levarse vidas e memorias compartidas. Un non pode por iso evitar o aceno nostálxico, o recurso do que nos valemos para sobrepoñérmonos á tristeza e ao desánimo. Poñéndoo ao servizo da memoria colectiva, sen a que un pobo e canto vai conformando a súa identidade diferencial esborrallarían. Vénme a reflexión pensando no potencial humano e creativo do que a morte foi dando cabo no Ourense dos últimos anos. Co pintor dos grandes paneis etnográficos e antropolóxicos, Virxilio Fernández, que acaba de irse, morre unha parte da memoria que un ten da que na década dos 70 pasaba por ser a Atenas de Galicia. A mesma que lle dera un punto de vista común e propio aos ‘artistiñas’ nos que Vicente Risco proxectaba futuros, facéndoos cómplices -a Xaime Quesada e a Xosé Luís de Dios, tamén recentemente desaparecidos, e ao escultor Acisclo Manzano, pero tamén a Virxilio, a Arturo Baltar e a Manolo de Buciños- do micromundo de sensacións e ideas que, mirándoos a través do filtro marxista que algúns deles comezaban a manexar, non podían senón poñelos en garda. Os que viñeron despois -con Vidal Souto recén chegado do Brasil, buscando xeración e poética propia- romperon moldes, pero non renegaron dese sistema de valores preestablecidos que conformaron a testemuña artística e moral da época. E para que todo quedase á man, en liturxia de encontros e debates de resistencia, fixeron do bodegón do Lucho, O Volter, a ágora dos posrisquianos, agora xa multidisciplinar e rebelde. Cos poetas novísimos do realismo social e cos novos narradores, faulknerianos como o tamén finado Carlos Casares ou non, conxurados outros cos desafíos que introducía no sistema literario galego a obra de Blanco-Amor, que recén chegara a Auria desde o autoexilio arxentino. Reestreábame eu no activismo asociativo e andaba de estrea no xornalismo tras o bautismo profesional, tan decisivo para min, cubrindo para La Voz de Galicia a Revoluçao dos Caraveis entre Porto e a raia. Aterrar daquela en Ourense foi o mellor dos privilexios. Porque puiden participar das múltiples tonalidades dunha esplendorosa paisaxe humana, esa que rememoro cos artistas plásticos cando recibo a noticia da morte de Virxilio, con quen pasei tardes de conversa no seu primeiro estudo do Cumial. A mesma paisaxe na que forzosamente reaparecen as sombras dos epígonos de Nós, sempre coas portas da casa abertas aos proxectos que a xente moza, a súa máis importante clac, lles dá a coñecer. Otero Pedrayo, Xaquín Lourenzo ou Ferro Couselo, co admirado Leuter na retagarda, todos naqueles desaiunos dominicais do Café Bar Miño nos que Casares e mais eu completabamos admiración e saber, son o activo intelectual, cultural e moral que máis influencia tería nas xeracións da transición. Con eles moitos rebobinamos coñecementos e compromisos cívicos, políticos e culturais. Dos que tamén era confidente o poeta e amigo Antón Tovar, nas visitas á libraría Tanco, ás veces na compaña do escritor Xosé Luís López Cid, na que o comunista e propietario Carlos facía de medium para accedermos a libros prohibidos que sempre despachaba na trastenda. Desa complicidade multidisciplinar e interxeracional sairían neses anos as Xornadas do Cine, nunha cidade de tradición cineclubística -o cineclube Miño, antes, o Padre Feijóo que presidía o amigo Pepe Paz, daquela- e de mostras de arte e ensaio que pagaba a comisión de festas que presidía Manolo Rego, nas que reivindicamos por vez primeira un cine e un audiovisual galegos, coa televisión pública facendo de columna vertebral. Entre os primeiros que aportaron obra fílmica nas Xornadas, Eloy Lozano, que nos deixou por sorpresa un día gris de Compostela, despois de termos compartido horas de charla e debate, a última vez na casa do arquitecto Iago Seara, e tamén Miguel Gato, outro que se foi sen que poideramos rescatar dos arquivos da censura franquista a mediometraxe A Tola que un gobernador de opereta ordenara secuestrar. A poucos días e kilómetros de que alumeasen en Ribadavia as tamén históricas Xornadas do Teatro Galego, da man de Abrente, a asociación que nacera co alento dos cregos do ‘Venceremos nós’, himno de rebeldía e solidariedade cos tres -Virxilio, Miguel e Xosé Benito- cando o bispo Temiño, tridentino e franquista, os quixo castigar. Deseguida viría o que daquela constituira todo un acontecemento nacional: 300 mozos e mozas asinaron un manifesto no que por vez primeira en España se esixía a dimisión dun bispo. O cura Silva, a quen vimos tamén de despedir para sempre, déralles cobertura, a eles e aos cregos que os apoiaron publicamente, en Benposta, a Cidade na que cos seus ‘muchachos’ experimentou unha democracia anticipada. Folk Cantigas, o primeiro grupo folk de Galicia, que se puxera a tiro de Gobernador tras entonar por sorpresa o himno galego na catedral, e que dera concertos por toda Galicia e en Madrid tendo neste último caso por teloneiro a Amancio Prada, recentemente chegado de París, tamén nacera nese Ourense dos 70. Unha fervenza de iniciativas e de activismo. O da asociación Auriense -galeguista e nacionalista- ou o do grupo Rumbo -comunista e galeguista-, e o Ateneo que abría con vocación universal, reforzando e no seu caso dándolles programa e esceario aos grupos de teatro -o Valle Inclán, ou o clasicismo académico que dirixía Segundo Alvarado, e Histrión-70 ou a conexión coas teorías e estéticas da experimentación á que lle daba vida e dirección o tamén recentemente falecido Xosé Manuel Gil-. Todas abrindo novas canles de participación cívica e cultural. A crónica é forzosamente esquemática. Un brote apenas de nostalxia que aviva a memoria e os afectos de nós.

Prexuizos que matan

Tamén son un dos moitos que se preguntan como sendo a definitiva desaparición de ETA o obxetivo máis desexado, sempre aparece nas vísperas algún factor inesperado que o acaba condicionando e atrasando. A sentenza coa que a Audiencia Nacional condena a Arnaldo Otegi e ao líder sindical Rafa Díez a dez anos de cárcere, é un deles. A erradicación da violencia é para a poboación española e para a sociedade vasca un ben superior, e non deberan producirse excusas interpretativas, veñan dun tribunal ou de calquera outro sector de opinión, que o supediten a prexuizos máis ou menos razonables, a cuestións morais máis ou menos aceptables ou a cálculos de interés político/electoral. Non é fácil expresar esta maneira de entender as circunstancias que a día de hoxe favorecen, máis ca nunca, que a serpe que leva máis de 50 anos inxectando o veneno do odio e da morte, sen outro norde que o de investir en independencia esa criminal cruzada, se autofagocite e desapareza para sempre. A tempo de que todos cantos teñen esa mesma aspiración de independencia, e veñen apostando por facela real exclusivamente a través das vías políticas e constitucionais que ofrece a democracia, se reafirmen nesa decisión. A que a esquerda abertzale, con Otegi á fronte, adoptou a través dun proceso de reflexión e debate no que tomou parte un milleiro de militantes da ilegalizada Batasuna, e que outras forzas democráticas como Aralar e Eusko Alkartasuna asumiron no Acordo de Gernika. O que levou a que ETA anunciara un alto o fogo permanente, verificable, xeral e unilateral, que xa dura 550 días. E non é fácil porque hai nesas circunstancias posicións, intereses e mesmo prexuizos que as embarullan moito máis alá do razonable. Entendo que do pasado se poidan extraer motivos para a dúbida, pero deberan recoñecer que nunca os factores que violaron noutras treguas o iniciado proceso de paz estiveron tan desactivados como agora. Por dúas razóns: o acoso e descabezamento da organización terrorista por parte das forzas de seguridade do Estado, e de maneira absolutamente decisiva, a progresiva desafección que sufre por parte da base social na que sempre se apoiara. Non doutra maneira se houbera dado o fenómeno de Bildu, cuxos estatutos rexeitan abertamente a violencia de ETA, nas eleccións do 22-M. Deses intereses e prexuizos saen, pese a tantas evidencias en contra, o embridamento do PP na absurda teoría de que todo o que se relaciona directa ou indirectamente coa esquerda abertzale é ETA. Sen atreverse, iso si, a completar o siloxismo, porque entón non serían suficientes tódolos cárceres de Europa para tantos supostos terroristas -o vintecinco por cento da sociedade vasca que votou a Bildu, e cando menos tódolos alcaldes e concellais, con Martín Garitano á cabeza, que gobernan nun cento de concellos-. Todo un disparate. Que a maxistrada Ángela Murillo, na que o Supremo atopara os prexuizos que invalidaron un xuizo anterior contra Otegi, podería estar lexitimando. Colocando inexplicablemente -a argumentación de que os condenados iniciaron a reconversión en contra da violencia e a prol das vías exclusivamente políticas por orden de ETA é tan endeble que asusta- nas rodas do imparable proceso de pacificación o pau que volve atrasar o the end máis do necesario. Sen librarse o tribunal de poñerlle en bandexa a Bildu e á esquerda abertzale unha aínda maior arribada de votos no 20-N, e ela mesma ou Sortu, a dirección política de Euskadi no 2013. Hai prexuizos que matan.